mitxarroren ipuina, cuento del lirón y las avellanas (en euskera)

Elur malutek kanpoko paisaia zuritua zuten.

Mitxarro ordea, bere ezkutalekuan sartuta zegoenez ez zuen elurraren berririk. Izan ere negua hasi aurretik mitxarrok den-dena ondo-ondo prestatu zuen neguko lo luzea igarotzeko.

Historiotxoa udaberrian hasi zen. Aldi hartan neguko loaldi luzetik esnatu zen, beti egiten zuen moduan.

Udaberriko lehen eguzki errainuek zuhaitz zaharraren enborra berotzen hasi ziren eta horrekin batera mitxarroren zuhaitzeko zulo sakona ere. Bero goxoak bihotz taupadak aktibatu zituen eta taupada bakoitzarekin begiak irekitzen hasi zitzaizkion.

Bat-batean gose handia nabaritu zuen eta berehala esnatu zen. Nagiak atera eta zulotik ateratzeko ahalegina egin zuen, lan zaila negua osorik lotan eman eta gero.

Enborretatik gora eta behera, adar batetik bestera saltoka bere inguruko munduari itzulinguru azkarra eman zion, dena betiko moduan zegoen. Denborarik ezin galdu eta jaten hasi zen. Gertueneko gauzei kosk egin zien, hostoak atera gabe zeuden eta kimak jan zituen, loreak ateratzen ari ziren eta haiek ere irentsi zituen, lurrera jaitsi eta han ziza eta onddoak jan zituen, artean gose zelarik hurriztira gerturatu zen. Hurritzen artean bila eta ibili zen baina nahi zuena ezin topatu. Gose etengabean jaten jarraitu zuen udaberriko egun politetan eta zakarrenetan ere, belarrak, urteko lehen hazi eta fruitutxoak. Uda ailegatu zen eta artean gosea itzela zen, jaten jarraitu behar zuen. Udan jakien eskaintza ugaritu zen harren noizean behin hurritzetara gerturatzen zen bere altxorraren bila baina han ez zegoen ezer, zuhaixketan hostoak berde eta lurrean orbela. Orbelean bila eta bila aritu zen hantxe xomorroak ugari izaten ziren eta noizbehinka atsegingarriak egiten zitzaizkion jateko. Holakoetan eskutxoekin xomorroari heldu eta jaten zuen artean gora begira geratzen zuen harrapariren bat gerturatuko ote, hurritzei begira zerbait bitxia ikusi zuen. Honela bada hurritzen enbor zuzen eta luzeetatik gora egin zuen. Adarren artean barneratuta hostoen artean hurrak topatu zituen, pozak salto egin zuen bere barnean, hura zen berak bilatzen zuen altxorra. Pozak pentsatzen utzi ez eta hurrak marraskatzen hasi zen. Bat hartu eta hutsik topatu zuen, hurrengoarekin gauza bera eta guztiak hutsik zeudela ikusita marraskatzeari utzi zion. Gauza bitxia, aurreko urteetan hurrak jan eta jan, bapo gizendu zen, honela negua igaro ahal zezakeen. Hurrak hutsik bazeuden neguari ezin izango zion aurre egin. Larritu egin zen. Uda zen eta negurako denbora tarte majoa falta zen, baina hurrak ezinbestekoak ziren. Hurren faltan beste zenbait fruitu jateari ekin zion, aranak, haziak eta masustak. Baina jaki horiek ez zioten loditzen laguntzen jan eta berehala gorotz bihurtzen ziren.

Hurritzak goitik behera miatu zituen hur beteak topatuko ote, baina topatu gabe. Hurritzek ezertarako ez zutela balio pentsatu zuen orduan, baina latza egiten zitzaion hori pentsatzea, berak hurrak maite zituen eta.

Uda amaieran sagarrondoaren adarrean, erortzeko zegoen sagar zizareduna jaten hari zela hurritzak begi bistan zituen. Hurritzen azpian saguak ikusi zituen eta ohartu zen saguak ahoan hurra zeramala. Azkar eta denborarik galdu gabe hurritzetara gerturatu zen eta saguari jarraitu zion. Sagua bera baino txikiagoa zen eta laster izutu zen mitxarro ikusterakoan. Ihesean, saguak hurra galdu zuen eta mitxarrok abilezia handiz eskuekin harrapatu. Huraxe sorpresa, hurrak pisurik ez zuen hutsik baitzegoen. Hurrak zulo itzela zuen alde batean, sudurra han sartu eta hurra hutsik zegoela baieztatu zuen. Hurra bota egin eta orduantxe hurrez inguratuta zegoela ohartu zen, zulotutako hurrak ziren. Mitxarrok saguak hurrak lapurtu zizkiola eta jan egin zituela pentsatu zuen. Ezer egiterik ez zuela eta sagarrondora bueltatu zen sagarra jatera, ezin zuen astirik galdu, ahal bezain beste loditu beharra zuen.

Egunekin giro epela hozten hasi zen. Mitxarrok beldur handia zuen, artean gehiago jan beharra zuen lotan hasi aurretik. Hurritzen azpian onddoak hazi ziren, ikaragarri atsegin zituenak eta han baino sortzen ez zirenak. Horretaz gain xomorro ugari jateko parada zuen han orbelean ugari ezkutatzen baitziren. Noizean behin saguarekin topo egiten zuen, saguak ere etengabe janari bila ibiltzen zen.

Mitxarrok hurritzei begiratu eta pentsatzen zuen “hurrik ez baina xomorro ederrak daude zuen azpian eta hemen baino ez sortzen ez diren onddoak topatzen ditut, eskerrak, bestela zertarako balio duzue? Ez lorerik, ez sagarrik ezta etxea egiteko enbor lodirik ere ez duzue.”

Egun hotzak ailegatu ziren, haizeak putz egiten zuen etengabe. Mitxarrok beldur handia zion hotzari. Hile grisak hotzetik libratzen zuen arren negurako gantza behar zuen. Mehe zegoela eta etengabe jaten zuen mitxarrok. Sagar ugari zegoen aldi hartan, baita udare eta basa-fruitu ugari, baina gantza sortzeko ez zuten balio. Saguarekin noizean behin topo egiten zuen, hurritzen azpian beti ere. Bitxia egiten zitzaion mitxarrori, sagua hurrak bilatzen ari zen, baina han ez zegoen hurrik.

Halako batean haize bolada etengabeak zuhaitzen adarrak astindu zituen, txori txikiek babesa bilatu beharra izan zuten eta sakabanatuta zeuden zaborrak airean hegaka hasi ziren. Mitxarro babes bila joan zen baina hurritzen artetik atera gabe bere pausoen atzetik kolpe bat entzun zuen. Izuak eraginda lasterka ihes egin zuen baina kolpe zarata ugari egin sen. Sagarrondo enborrean gora egin eta adar lodi baten babesean hurritzei begira geratu zen. Han ez zegoen inor. Baina orduantxe hurritzen hartean sagua ikusi zuen. Zerbait biltzen ari ote? Haizeak putz egiteari eten egin gabe berriz ere beherantz egin zuen mitxarrok. Orduantxe hara non bihotza bete egin zitzaion. Hurritzen azpian sagua lan eta lan ari zen, haizeak hur pilo bota zituen eta hura haiek pisutsuak ziren, hau da, bete beteak zeuden. Jateari ekin zion, zoriontasun amaigabea nabaritu zuen orduantxe mitxarrok. Saguari so jarraitu zuen, orduantxe ulertu zuen. Hurrek denbora behar zuten hazteko eta behar zeneko momentuan baino ez ziren adarretatik jausiko. Aurreko urtean ere hantzekoa gertatu zitzaiola gogoratu zuen, noizbait ikasiko ote?

Mitxarrok hurrak marraskatu eta jaten zituen artean saguari so zirauen. Saguak hurrak banan-banan hartu eta sasien artera eramaten zituen. Saguek neguan lo luzerik ez zutela egiten gogoratu zuen, beraz sagua negurako janari bilketa egiten ari zen. Hura zen gauza hura. Udan hurrak hutsik kanpora ateratzen zituen beraz.

Mitxarrok berriz ere hurritzak maitatu zituen, eskerrak eman zizkien onddoak emateagatik, xomorroak erakartzeagatik eta azkenik hurrak sortzeagatik. Haiekin ederto gizendu zenez negua goserik gabe eta hotzik igaro gabe igaro ahal izan zuen bere gordeleku txiki ezkutuan.